نرم‌افزار به مجموعه‌ای از دستورات و برنامه‌ها گفته می‌شود که برای کامپیوترها و دستگاه‌های الکترونیکی طراحی و توسعه داده می‌شود. این برنامه‌ها قابلیت اجرای وظایف و عملیات مختلف را در دستگاه‌های الکترونیکی فراهم می‌کنند. نرم‌افزارها می‌توانند به صورت مستقل اجرا شوند یا با سخت‌افزارها ترکیب شوند تا وظایف و خدمات مورد نیاز را ارائه دهند. از جمله مثال‌های معروف نرم‌افزارها می‌توان به سیستم‌عامل‌ها، برنامه‌های آفیس، برنامه‌های گرافیکی، برنامه‌های مدیریت پروژه و بسیاری دیگر اشاره کرد.

تعاریف عمومی نرم افزار

تعاریف عمومی نرم‌افزار عبارتند از:

1. مجموعه‌ای از دستورات و برنامه‌ها که برای کامپیوترها و دستگاه‌های الکترونیکی طراحی و توسعه داده می‌شود و قابلیت اجرای وظایف و عملیات مختلف را در دستگاه‌ها فراهم می‌کند.

2. نرم‌افزار به عنوان مقابل سخت‌افزار، هرگونه اطلاعاتی است که برای اجرای دستگاه‌های الکترونیکی و کامپیوترها نیاز است. این اطلاعات شامل برنامه‌ها، دستورالعمل‌ها، الگوریتم‌ها و داده‌ها می‌شود.

3. نرم‌افزار به عنوان مجموعه‌ای از برنامه‌ها و دستورالعمل‌ها است که برای کنترل و مدیریت سخت‌افزار و ارائه خدمات و کارکردهای مختلف در دستگاه‌های الکترونیکی استفاده می‌شود.

4. نرم‌افزار به عنوان قسمت غیرمادی سیستم‌های کامپیوتری و دستگاه‌های الکترونیکی، شامل برنامه‌ها، دستورالعمل‌ها و داده‌ها است که برای اجرای وظایف و عملیات مختلف در دستگاه‌ها استفاده می‌شود.

این تعاریف به‌طور کلی نشان می‌دهند که نرم‌افزار به عنوان مجموعه‌ای از برنامه‌ها و دستورالعمل‌ها است که برای اجرای وظایف و خدمات مختلف در دستگاه‌های الکترونیکی استفاده می‌شود.

تعاریف قانونی نرم افزار

تعاریف قانونی نرم‌افزار ممکن است بسته به قوانین و مقررات مربوطه در هر کشور متفاوت باشد. در ادامه، تعریف قانونی نرم‌افزار در برخی از کشورها را بررسی می‌کنیم:

1. در ایالات متحده آمریکا: طبق قانون کپی‌رایت آمریکا، نرم‌افزار به عنوان یک “اثر ادبی” تلقی می‌شود و مالکیت معنوی آن تحت حمایت قوانین حقوقی است. این قانون مالکیت معنوی را بر اساس قوانین کپی‌رایت و قراردادهای لایسنسینگ تنظیم می‌کند.

2. در اتحادیه اروپا: در اتحادیه اروپا، نرم‌افزار به عنوان “یک برنامه کامپیوتری” تعریف می‌شود که می‌تواند شامل کد منبع، کد اجرایی و داده‌های مربوطه باشد. قوانین حقوق تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات (ICT) در اتحادیه اروپا برای حفاظت از حقوق مالکیت معنوی نرم‌افزارها و تنظیم روابط لایسنسینگ استفاده می‌شود.

3. در کانادا: در کانادا، نرم‌افزار به عنوان یک “اثر ادبی” تعریف می‌شود که تحت حمایت قوانین حقوق مالکیت معنوی قرار دارد. این قوانین حقوقی بر اساس قوانین کپی‌رایت و قراردادهای لایسنسینگ تنظیم می‌شوند.

تعاریف قانونی نرم‌افزار معمولاً بر اساس قوانین حقوق مالکیت معنوی و قوانین کپی‌رایت هر کشور تنظیم می‌شوند. برای دریافت تعاریف دقیقتر و مشخصات قانونی نرم‌افزار در هر کشور، مراجعه به مقررات مربوطه و قوانین حقوقی آن کشور توصیه می‌شود.

تقسیم بندی های فنی نرم افزار

نرم‌افزارها می‌توانند بر اساس معیارهای فنی مختلفی تقسیم بندی شوند. در زیر تعدادی از تقسیم بندی‌های فنی نرم‌افزار را ذکر می‌کنم:

1. سیستم‌عامل: نرم‌افزارهای سیستم‌عامل، که به عنوان هسته سیستم عامل عمل می‌کنند و مسئولیت‌های اجرایی و مدیریتی سیستم را بر عهده دارند.

2. نرم‌افزار کاربردی: نرم‌افزارهایی که برای انجام وظایف و کارهای خاصی طراحی و توسعه داده می‌شوند، مانند برنامه‌های مدیریت مالی، برنامه‌های گرافیکی، برنامه‌های مدیریت پروژه و غیره.

3. نرم‌افزار موبایل: نرم‌افزارهایی که برای دستگاه‌های همراه مانند تلفن‌های هوشمند و تبلت‌ها طراحی و توسعه داده می‌شوند.

4. نرم‌افزار وب: نرم‌افزارهایی که برای استفاده در محیط وب و اجرا در مرورگرهای اینترنتی طراحی و توسعه داده می‌شوند.

5. نرم‌افزارهای تحلیل داده: نرم‌افزارهایی که برای تجزیه و تحلیل داده‌ها و استخراج اطلاعات مفید از آن‌ها طراحی و توسعه داده می‌شوند.

6. نرم‌افزارهای بازی: نرم‌افزارهایی که برای ساخت و اجرای بازی‌های رایانه‌ای طراحی و توسعه داده می‌شوند.

7. نرم‌افزارهای جاسازی شده: نرم‌افزارهایی که در دستگاه‌های الکترونیکی و خودروها جاسازی می‌شوند و وظایف خاصی را انجام می‌دهند، مانند نرم‌افزارهای سیستم‌های مدیریت خودرو.

8. نرم‌افزارهای هوش مصنوعی: نرم‌افزارهایی که بر اساس الگوریتم‌ها و روش‌های هوش مصنوعی طراحی و توسعه داده می‌شوند.

این تقسیم بندی‌ها تنها چند نمونه از تقسیم بندی‌های فنی نرم‌افزار هستند و بر اساس نیازها و معیارهای دیگر می‌توان تقسیم بندی‌های دیگری را نیز ارائه کرد.

نرم افزارهای کاربردی

نرم‌افزارهای کاربردی، نوعی نرم‌افزار هستند که برای انجام وظایف و کارهای خاصی طراحی و توسعه داده می‌شوند. این نرم‌افزارها با توجه به نیازهای کاربران در حوزه‌های مختلف تولید می‌شوند. در زیر تعدادی از نرم‌افزارهای کاربردی را معرفی می‌کنم:

1. برنامه‌های مدیریت پروژه: نرم‌افزارهایی که برای برنامه‌ریزی، مدیریت و پیگیری پروژه‌ها و وظایف تیم‌ها طراحی شده‌اند. به عنوان مثال، Microsoft Project و

Trello. 2. برنامه‌های مدیریت مالی: نرم‌افزارهایی که برای مدیریت مالی شخصی یا سازمانی و برنامه‌ریزی بودجه طراحی شده‌اند. به عنوان مثال، Quicken و

QuickBooks. 3. برنامه‌های آفیس: نرم‌افزارهایی که امکاناتی مانند واژه‌پرداز، جدولکاری، ارائه‌های تصویری و پایگاه داده را فراهم می‌کنند. به عنوان مثال، Microsoft Office و

Google Workspace. 4. برنامه‌های طراحی گرافیکی: نرم‌افزارهایی که برای طراحی و ویرایش تصاویر و گرافیک‌ها، مانند Adobe Photoshop و CorelDRAW، طراحی شده‌اند.

5. برنامه‌های مدیریت رابطه با مشتری (CRM): نرم‌افزارهایی که برای مدیریت ارتباط با مشتریان، مدیریت فروش و خدمات مشتری طراحی شده‌اند. به عنوان مثال، Salesforce و

HubSpot CRM. 6. برنامه‌های مدیریت منابع انسانی (HRM): نرم‌افزارهایی که برای مدیریت اطلاعات پرسنلی، حقوق و دستمزد و سایر فعالیت‌های منابع انسانی طراحی شده‌اند. به عنوان مثال، BambooHR و

Workday. 7. برنامه‌های مدیریت اموال: نرم‌افزارهایی که برای مدیریت و ردیابی اموال و دارایی‌های سازمانی یا شخصی طراحی می‌شوند. به عنوان مثال، Asset Panda و

EZOfficeInventory. 8. برنامه‌های آموزشی و آموزش الکترونیکی: نرم‌افزارهایی که برای طراحی و اجرای دوره‌های آموزشی آنلاین و مدیریت پلتفرم‌های آموزش الکترونیکی استفاده می‌شوند. به عنوان مثال، Moodle و Udemy.

این تنها چند نمونه از نرم‌افزارهای کاربردی هستند و بر اساس نیازها و حوزه‌های مختلف، نرم‌افزارهای کاربردی دیگری نیز وجود دارند.

نرم افزارهای سفارشی

نرم‌افزارهای سفارشی، نرم‌افزارهایی هستند که بر اساس نیازهای خاص یک سازمان یا فرد طراحی و توسعه می‌شوند. این نرم‌افزارها به طور دقیق برای رفع نیازها و مسائل خاص یک سازمان یا فرد طراحی می‌شوند و عموماً شامل امکانات و قابلیت‌هایی است که در نرم‌افزارهای عمومی وجود ندارد.

نرم‌افزارهای سفارشی می‌توانند در حوزه‌های مختلفی مورد استفاده قرار بگیرند، از جمله:

1. نرم‌افزارهای مدیریت مشتریان (CRM): نرم‌افزارهای سفارشی برای مدیریت ارتباط با مشتریان و مدیریت فروش و خدمات مشتری طراحی می‌شوند. این نرم‌افزارها ممکن است شامل امکاناتی مانند مدیریت اطلاعات مشتریان، پیگیری فروش، تحلیل داده‌ها و گزارش‌گیری باشند.

2. نرم‌افزارهای مدیریت منابع انسانی (HRM): نرم‌افزارهای سفارشی برای مدیریت اطلاعات پرسنلی، حقوق و دستمزد، مدیریت آموزش و سایر فعالیت‌های منابع انسانی طراحی می‌شوند. این نرم‌افزارها می‌توانند شامل امکاناتی مانند مدیریت پرونده کارمندان، ثبت و پیگیری مرخصی‌ها و مراجعات، ارزیابی عملکرد و آموزش باشند.

3. نرم‌افزارهای مدیریت پروژه: نرم‌افزارهای سفارشی برای برنامه‌ریزی، مدیریت و پیگیری پروژه‌ها و وظایف تیم‌ها طراحی می‌شوند. این نرم‌افزارها ممکن است شامل امکاناتی مانند برنامه‌ریزی زمانبندی، مدیریت منابع، پیگیری پیشرفت و گزارش‌گیری باشند.

4. نرم‌افزارهای مالی و حسابداری: نرم‌افزارهای سفارشی برای مدیریت مالی و حسابداری سازمان یا فرد طراحی می‌شوند. این نرم‌افزارها ممکن است شامل امکاناتی مانند مدیریت فاکتورها، مدیریت حساب‌ها، گزارش‌گیری مالی و مدیریت مالیات باشند.

5. نرم‌افزارهای مدیریت انبار و لجستیک: نرم‌افزارهای سفارشی برای مدیریت انبار و فرآیندهای لجستیک سازمان طراحی می‌شوند. این نرم‌افزارها ممکن است شامل امکاناتی مانند مدیریت موجودی، پیگیری سفارشات، برنامه‌ریزی تحویل و مدیریت حمل و نقل باشند.

همچنین، نرم‌افزارهای سفارشی می‌توانند در حوزه‌های دیگری نیز مورد استفاده قرار بگیرند، مانند بهبود فرآیندهای تولید، مدیریت روابط عمومی، آموزش الکترونیکی و غیره. این نرم‌افزارها براساس نیازها و خصوصیات خاص هر سازمان یا فرد

نرم افزارهای منبع باز و منبع بسته

نرم‌افزارهای منبع باز (Open Source) و منبع بسته (Closed Source) دو دسته اصلی از نرم‌افزارها هستند که به تفاوت در دسترسی و قابلیت تغییر در کد منبع آن‌ها مرتبط هستند.

نرم‌افزارهای منبع باز: نرم‌افزارهای منبع باز، نرم‌افزارهایی هستند که کدهای منبع آن‌ها به صورت عمومی در دسترس قرار دارند و هر کسی می‌تواند آن‌ها را بررسی کند، استفاده کند، تغییر دهد و بازنشر کند. این نرم‌افزارها معمولاً تحت مجوزهای منبع باز مانند GNU General Public License (GPL)، MIT License، Apache License و BSD License توزیع می‌شوند. این نوع نرم‌افزارها از تعاون و مشارکت جامعه برنامه‌نویسی بهره می‌برند و معمولاً رایگان هستند.

نرم‌افزارهای منبع بسته: نرم‌افزارهای منبع بسته، نرم‌افزارهایی هستند که کد منبع آن‌ها متعلق به یک شرکت یا فرد خاص است و به صورت عمومی در دسترس نیست. صاحبان نرم‌افزارهای منبع بسته معمولاً از حقوق مالکیت معنوی استفاده می‌کنند تا حقوق خود را در قبال استفاده، توزیع و تغییر نرم‌افزارها حفظ کنند. این نرم‌افزارها ممکن است تجاری باشند و برای استفاده از آن‌ها باید مجوزی خریداری کرد یا هزینه‌ای را پرداخت کرد.

هر یک از این دو نوع نرم‌افزارها مزایا و محدودیت‌های خود را دارند. نرم‌افزارهای منبع باز اجازه می‌دهند که کاربران و توسعه‌دهندگان بتوانند کد منبع را بررسی و تغییر دهند، اما ممکن است پشتیبانی و تضمین‌هایی کمتری داشته باشند. در مقابل، نرم‌افزارهای منبع بسته کدهای خود را محافظت می‌کنند و معمولاً از پشتیبانی و تضمین‌های بیشتری برخوردارند، اما قابلیت تغییر و سفارشی‌سازی آن‌ها محدودتر است.

در نهایت، انتخاب بین نرم‌افزار منبع باز و منبع بسته بسته به نیازها و الزامات شخصی یا سازمانی شماست.

نرم افزار مشاع و نرم فزار غیر مشاع

ترجمه “نرم‌افزار مشاع” به انگلیسی به‌صورت “Open Source Software” است. این نرم‌افزارها کدهای منبع آن‌ها به صورت عمومی در دسترس هستند و هر کسی می‌تواند آن‌ها را بررسی کند، استفاده کند، تغییر دهد و بازنشر کند. معمولاً این نرم‌افزارها تحت مجوزهای منبع باز مانند GNU General Public License (GPL)، MIT License، Apache License و BSD License توزیع می‌شوند.

به عنوان مقابل، “نرم‌افزار غیر مشاع” به انگلیسی به‌صورت “Closed Source Software” یا “Proprietary Software” ترجمه می‌شود. این نرم‌افزارها کدهای منبع آن‌ها متعلق به یک شرکت یا فرد خاص است و به صورت عمومی در دسترس نیست. صاحبان نرم‌افزارهای غیر مشاع از حقوق مالکیت معنوی استفاده می‌کنند تا حقوق خود را در قبال استفاده، توزیع و تغییر نرم‌افزارها حفظ کنند. این نرم‌افزارها ممکن است تجاری باشند و برای استفاده از آن‌ها باید مجوزی خریداری کرد یا هزینه‌ای را پرداخت کرد.

بعضی از انواع نرم‌افزارهای سیستمی

نرم‌افزارهای سیستمی (System Software) نرم‌افزارهایی هستند که برای مدیریت و کنترل سیستم عامل و سخت‌افزار کامپیوتر استفاده می‌شوند. این نرم‌افزارها برای اجرای و مدیریت برنامه‌ها و عملکرد صحیح سیستم عامل ضروری هستند. بعضی از انواع نرم‌افزارهای سیستمی عبارتند از:

1. سیستم‌عامل (Operating System): نرم‌افزار سیستم‌عامل مسئول مدیریت تمامی منابع سخت‌افزاری و اجرای برنامه‌ها در سیستم است. مثال‌هایی از سیستم‌عامل‌ها شامل ویندوز، مک‌اواس و لینوکس هستند.

2. درایورها (Device Drivers): درایورها نرم‌افزارهایی هستند که برای ارتباط و کنترل دستگاه‌های سخت‌افزاری مانند پرینتر، کارت گرافیک، صدا و شبکه با سیستم عامل استفاده می‌شوند.

3. برنامه‌های مدیریت منابع (Resource Management Programs): این نرم‌افزارها مسئول مدیریت منابع سخت‌افزاری مانند حافظه، پردازنده و دیسک‌ها هستند. به عنوان مثال، برنامه‌های مدیریت حافظه (Memory Manager) مسئول تخصیص و مدیریت حافظه سیستم هستند.

4. برنامه‌های مدیریت فایل (File Management Programs): این نرم‌افزارها برای سازماندهی، ذخیره و دسترسی به فایل‌ها در سیستم عامل استفاده می‌شوند. به عنوان مثال، سیستم فایل (File System) مسئول سازماندهی و دسترسی به فایل‌ها در سیستم عامل است.

5. برنامه‌های مدیریت شبکه (Network Management Programs): این نرم‌افزارها برای مدیریت و کنترل شبکه‌ها و ارتباطات شبکه در سیستم عامل استفاده می‌شوند.

این تنها بخشی از نرم‌افزارهای سیستمی است و هنوز بسیاری از انواع دیگری از نرم‌افزارهای سیستمی وجود دارند که در مجموعه‌های مختلف سیستم عامل استفاده می‌شوند.

نرم افزار شامل چه بخشهايي است؟

نرم‌افزار به طور کلی شامل چهار بخش اصلی است:

1. بخش واسط کاربری (User Interface): این بخش شامل عناصری است که به کاربر امکان می‌دهد با نرم‌افزار تعامل کند. این عناصر ممکن است شامل منوها، دکمه‌ها، فرم‌ها، جداول، نمودارها و سایر عناصر تعاملی باشند.

2. بخش منطق کسب و کار (Business Logic): این بخش شامل کدها و الگوریتم‌هایی است که برای انجام عملیات و پردازش‌های مربوط به کسب و کار استفاده می‌شوند. این بخش عملکرد و قوانین مربوط به نرم‌افزار را تعیین می‌کند.

3. بخش داده‌ها (Data): این بخش شامل اطلاعات و داده‌هایی است که توسط نرم‌افزار استفاده می‌شوند. این داده‌ها ممکن است در پایگاه داده‌ها، فایل‌ها یا حافظه نرم‌افزار ذخیره شوند.

4. بخش مدیریت منابع (Resource Management): این بخش مسئول مدیریت منابع سخت‌افزاری و سیستمی است که نرم‌افزار برای اجرا نیاز دارد. این منابع شامل حافظه، پردازنده، دیسک‌ها، شبکه و سایر دستگاه‌های سخت‌افزاری است.

همچنین برای اجرای یک نرم‌افزار، ممکن است از کتابخانه‌ها، فریمورک‌ها و ابزارهایی نیز استفاده شود که به توسعه‌دهندگان کمک می‌کند تا وظایف خاصی را انجام دهند مانند ارتباط با پایگاه داده، رسم نمودارها و طراحی واسط کاربری.

مزایا نرم افزار

نرم‌افزارها دارای بسیاری از مزایا هستند که شامل موارد زیر می‌شوند:

1. افزایش بهره‌وری: با استفاده از نرم‌افزارها، فرایندها و وظایف مختلف در سازمان‌ها و شرکت‌ها بهبود یافته و بهره‌وری بالاتری را به ارمغان می‌آورند. این نرم‌افزارها می‌توانند فرایندهای خودکاری، تجزیه و تحلیل داده‌ها، مدیریت پروژه و بسیاری از وظایف دیگر را تسهیل کنند.

2. صرفه‌جویی در زمان و هزینه: با استفاده از نرم‌افزارها، فرایندها را می‌توان بهبود داد و زمان و هزینه‌های مربوط به آن‌ها را کاهش داد. به عنوان مثال، استفاده از نرم‌افزارهای حسابداری می‌تواند زمان و هزینه‌های مربوط به حسابداری را به شدت کاهش دهد.

3. دقت و صحت بالا: نرم‌افزارها معمولاً قابلیت انجام محاسبات پیچیده را دارند و به دقت و صحت بالایی در انجام وظایف کمک می‌کنند. این نرم‌افزارها می‌توانند خطاها را کاهش داده و امکاناتی را برای اصلاح و رفع خطاهای احتمالی فراهم کنند.

4. افزایش امنیت: نرم‌افزارها می‌توانند مکانیزم‌های امنیتی مانند رمزنگاری، دسترسی محدود و مدیریت هویت را فراهم کنند. این موارد می‌توانند اطلاعات حساس را در برابر دسترسی غیرمجاز و تهدیدات امنیتی محافظت کنند.

5. انعطاف‌پذیری: نرم‌افزارها معمولاً امکانات و قابلیت‌هایی را برای سفارشی‌سازی و تغییرات مورد نیاز کاربران فراهم می‌کنند. این انعطاف‌پذیری به کاربران امکان می‌دهد نرم‌افزار را بر اساس نیازها و خواسته‌های خود تنظیم و تغییر دهند.

6. ارتباط و همکاری: نرم‌افزارها می‌توانند به ارتباط و همکاری بین افراد و تیم‌ها کمک کنند. این امکان را فراهم می‌کنند که افراد در مکان‌ها و زمان‌های مختلف با هم کار کنند و اطلاعات را به راحتی به اشتراک بگذارند.

7. بهبود تجربه کاربری: نرم‌افزارها می‌توانند تجربه کاربری را بهبود بخشیده و رابطه بین کاربران و سیستم را سهولت بخشند. این امکان را فراهم می‌کنند که کاربران با رابط کاربری یکنواخت و ساده‌تری با نرم‌افزار تعامل کنند.